Objawienie Pańskie to jedno z najważniejszych świąt w Kościele katolickim. Pierwsze wzmianki o tym święcie pochodzą z III wieku. Już we wczesnym chrześcijaństwie przyznawano mu wysoką rangę, np. św. Augustyn upatrywał w nim bliźniaczą uroczystość do Narodzenia Pańskiego. Nazywano je greckim terminem epifania, oznaczającym objawienie się Boga w ciele ludzkim i związano z pokłonem mędrców.

Biblijnym źródłem uroczystości jest fragment Ewangelii św. Mateusza: „Gdy zaś Jezus narodził się w Betlejem w Judei za panowania króla Heroda, oto Mędrcy ze Wschodu przybyli do Jerozolimy i pytali: Gdzie jest nowo narodzony król żydowski? Ujrzeliśmy bowiem jego gwiazdę na Wschodzie i przybyliśmy oddać mu pokłon. Skoro to usłyszał król Herod, przeraził się, a z nim cała Jerozolima. Zebrał więc wszystkich arcykapłanów i uczonych ludu i wypytywał ich, gdzie ma się narodzić Mesjasz. Ci mu odpowiedzieli: W Betlejem judzkim, bo tak napisał Prorok” (Mt 2,1-5).

„Mędrcy, ciągle prowadzeni przez gwiazdę, dotarli do Betlejem. Weszli do domu i zobaczyli Dziecię z Matką Jego, Maryją; upadli na twarz i oddali Mu pokłon. I otworzywszy swe skarby, ofiarowali Mu dary: złoto, kadzidło i mirrę” (Mt 2,11).

W komentarzach do Pisma Świętego teologowie skojarzyli opowieść św. Mateusza z dwoma fragmentami psalmu 72 (10-11) ze Starego Testamentu:

„Królowie Tarszisz i wysp
przyniosą dary,
Królowie Szeby i Saby
złożą daninę.”

„I oddadzą mu pokłon wszyscy królowie”

oraz z proroctwem Izajasza: „I pójdą narody do twojego światła, królowie do blasku twojego wschodu” (Iz 60, 3). Sformułowania te, uznawane za zapowiedź wydarzeń opisanych przez Ewangelistę Mateusza – który konsekwentnie nazywa przybyszów ze Wschodu mędrcami – pozwoliły utożsamić mędrców z władcami starożytnego świata. Tekst Pisma Świętego nie podaje ich liczby, ale ponieważ złożyli Dzieciątku trzy dary, rozpowszechniło się mniemanie, że mędrców było trzech. Ich imiona: Kasper, Melchior i Baltazar, znane są dopiero z legendy, powstałej najprawdopodobniej w Aleksandrii na początku VI wieku i przetłumaczonej na łacinę w trzy stulecia później.

Trzej królowie być może byli astrologami, którzy ujrzeli gwiazdę – znak narodzin Króla. Jednak pozostanie tajemnicą, w jaki sposób stała się ona dla nich czytelnym znakiem, który wyprowadził ich w daleką i niebezpieczną podróż do Jerozolimy. To od nich Herod dowiedział się o proroctwie z księgi Micheasza (Mi 5, 1), które jako miejsce narodzenia Mesjasza wskazywało Betlejem. Tam właśnie podążali Mędrcy, by oddać hołd Mesjaszowi i złożyć dary.

Prorok Izajasz podaje również, jakiego rodzaju mają to być dary: „Wszyscy oni przybędą ze Saby, zaofiarują złoto i kadzidło” (Iz 60, 6). Kadzidło i mirra – żywice z rzadkich drzew o silnym i miłym zapachu, które palono dla przyjemności w pałacach możnych – były wówczas na wagę złota i należały do najkosztowniejszych darów.

Na pamiątkę hołdu Mędrców ze Wschodu od XV/XVI w. do dziś w kościołach poświęca się kadzidło i kredę. Kredą oznaczamy drzwi na znak, że przyjęliśmy Wcielonego Syna Bożego. Wypisane na nich litery K+M+B oznaczają imiona Mędrców, ale też mogą być pierwszymi literami łacińskiego zdania Christus mansionem benedicat – (Niech) Chrystus mieszkanie błogosławi. Zwykle dodajemy jeszcze aktualny rok.

Trzej Królowie uważani byli za prawzór wszystkich pogan, którzy nawrócili się i uwierzyli w Chrystusa. Dlatego też legenda powiązała ich jeszcze z apostołem Tomaszem, który miał spotkać ich w czasie swej działalności misyjnej i udzielić im chrztu. Podanie mówi dalej, że zostali oni wyświęceni na biskupów i ponieśli śmierć męczeńską. Stąd też odbierali cześć jako święci. Kult ich rozpowszechniony był zwłaszcza we Włoszech i w Niemczech.

Legenda z czasów średniowiecza, które lubowało się w posiadaniu relikwii po świętych i pilnie je zbierało, głosi, że ciała trzech mędrców miały znajdować się w mieście Savah (Seuva). Wspomina o tym Marco Polo w pamiętniku z podróży na Daleki Wschód (wiek XIII): "Jest w Persji miasto Savah, z którego wyszli trzej Magowie, kiedy udali się, aby pokłon złożyć Jezusowi Chrystusowi. W mieście tym znajdują się trzy wspaniałe i potężne grobowce, w których zostali złożeni Trzej Magowie. Ciała ich są aż dotąd pięknie zachowane cało tak, że nawet można oglądać ich włosy i brody".

Relikwie trzech mędrców według legendy miała odnaleźć podczas pielgrzymki do Ziemi Świętej pobożna cesarzowa Helena, matka cesarza Konstantyna, który przyznał chrześcijanom swobodę wyznania. Umieszczone w kościele św. Eustorgiusza w Mediolanie, zostały w 1164 roku przeniesione przez cesarza Fryderyka Barbarossę do Kolonii, która stała się głównym ośrodkiem kultu Trzech Króli.

oprac. jp