Środa Popielcowa rozpoczyna w Kościele katolickim Wielki Post, czyli czterdziestodniowe przygotowanie do uroczystości Zmartwychwstania. Okres Wielkiego Postu jest dla wiernych wezwaniem do odnowienia życia i wewnętrznego nawrócenia.

Popielec swą nazwę wywodzi z obrzędu posypywania głów popiołem. W obecnej liturgii symbolicznemu gestowi, towarzyszą wypowiadane przez kapłana słowa: „Prochem jesteś i w proch się obrócisz” lub „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”. Popiół pochodzi z ubiegłorocznych gałązek, niesionych w Niedzielę Palmową podczas procesji.

Tradycja posypywania głów popiołem na znak pokuty pojawiła się w VIII wieku. W XI wieku papież Urban II uczynił go obowiązującym zwyczajem w całym Kościele. Wówczas postanowiono, że popiół będzie pochodził z palm poświęconych w Niedzielę Palmową z ubiegłego roku.

W Środę Popielcową wszystkie osoby, które ukończyły 14 lat, obowiązuje wstrzemięźliwość, zaś osoby pełnoletnie do 60 roku życia - post ścisły, co oznacza, że mogą spożywać jeden posiłek do syta i dwa skromniejsze. Prawo kanoniczne nie nakłada na wiernych obowiązku uczestniczenia w tym dniu w Eucharystii, chociaż jest to powszechną praktyką, z której nie powinno się rezygnować bez ważnej przyczyny.

W okresie Wielkiego Postu w każdy piątek w kościołach odprawia się nabożeństwo drogi krzyżowej, w niedzielę natomiast Gorzkie Żale. Kolorem liturgicznym jest fiolet.