O ile o samej Katanii może wiemy niewiele, to już o jej patronce, św. Agacie, z pewnością nie raz słyszeliśmy. W Polsce czczona jest głównie jako święta chroniąca od pożarów, na Sycylii urasta do rangi bohaterki i głównej patronki Katanii. To na jej cześć miasto obchodzi kilkudniową uroczystość na wzór karnawału, a dla upamiętnienia jej męczeńskiej śmierci pieczone są tradycyjne biszkoptowe ciastka o osobliwym kształcie.

Katania to drugie co do wielkości miasto Sycylii (największej wyspy na Morzu Śródziemnym), usytuowane na jej wschodnim wybrzeżu. Sąsiedztwo Etny z jednej strony przynosi miastu wiele korzyści (m.in. pozwala uprawiać delikatny szczep winogron, co wiąże się z produkcją wina), z drugiej strony w minionych wiekach wielokrotnie było powodem spustoszeń (choć miasto za każdym razem odradzało się z popiołów).

Początki historii Katanii sięgają VII wieku p.n.e., kiedy istniała jako kolonia grecka. Grecy zdecydowali się ulokować miasto u podnóża wulkanu głównie ze względu na żyzną glebę. Po tamtej epoce zachowały się do dziś liczne wykopaliska oraz pozostałości starych nekropolii czy ruiny teatru. Tereny te skrywają także ślady kultury arabskiej i normandzkiej. Miasto przez wiele wieków rozwijało się i było uznawane za ważny ośrodek kulturalny, a przede wszystkim handlowy wyspy. Było również portem i ważnym punktem komunikacyjnym. Odzwierciedla się to zarówno w wyglądzie, jak i w atmosferze, jaka panuje w mieście. Rozkwit Katanii nastąpił za panowania królów aragońskich w XIV i XV wieku. W 1434 roku utworzono tutaj pierwszy uniwersytet na Sycylii. Wybuch Etny w 1669 roku w znacznym stopniu zniszczył miasto, a dodatkowo na wygląd miasta wpłynęło trzęsienie ziemi, które dotknęło całą południowo-wschodnią Sycylię.

Wulkan Etna
Etna ma prawie trzysta kraterów bocznych. Dolne odcinki jej stoków są gęsto zaludnione. Do wysokości 800-900 metrów n.p.m. sięgają pola uprawne, sady i winnice. Lasy dębowe, kasztanowe i bukowe rosną do wysokości 2200 metrów n.p.m. Na wysokogórskich łąkach, sięgających do 3000 metrów n.p.m., mieści się obserwatorium wulkanologiczne.

Od V wieku zanotowano osiemdziesiąt dużych wybuchów Etny. Najsilniejszym z nich był ten wspomniany w 1669 roku. Ostatnia erupcja miała miejsce w czerwcu 2004 roku. Na stokach czynnego wulkanu powstał w 1987 roku Park Narodowy dostępny dla turystów wspinających się na szczyt Etny.

Wśród wielu wrażeń z pewnością nie można zapomnieć tego, jakie wywierają na turystach mieszkańcy Katanii – ludzie bardzo gościnni i ceniący tradycję, którzy z niezwykłym spokojem nauczyli się żyć u stóp góry – olbrzyma stale uwalniającego ze swego krateru parę i gaz. Nie bez przyczyny Katania żyje swoim niczym niezmąconym rytmem – ma nad sobą potężną orędowniczkę, w której opiekę wierzy nieprzerwanie od momentu jej męczeńskiej śmierci (ok. 251 roku).

Walcząca z wulkanem
Święta Agata zwana Sycylijską urodziła się w Katanii ok. 235 roku. Po przyjęciu chrztu postanowiła poświęcić się Chrystusowi i żyć w dziewictwie. Jej wyjątkowa uroda zwróciła uwagę namiestnika Sycylii, Kwincjana, który zaproponował jej małżeństwo. Agata jednak odmówiła, wzbudzając w odrzuconym senatorze nienawiść i pragnienie zemsty.

Był to czas nasilonych prześladowań chrześcijan, zarządzonych przez cesarza Decjusza. Kwincjan aresztował Agatę i umieścił w domu publicznym, gdzie w cudowny sposób zachowała dziewictwo. Kiedy jego zabiegi spełzły na niczym, namiestnik skazał Agatę na tortury, podczas których odcięto jej piersi.

W tym czasie miasto nawiedziło trzęsienie ziemi, w czasie którego zginęło wielu pogan. Przerażony namiestnik nakazał zaprzestać tortur, gdyż dostrzegł w tym karę Bożą.

Ostatecznie Agata poniosła śmierć rzucona na rozżarzone węgle 5 lutego 251 roku. Jak głosi tradycja, kiedy niedługo potem wybuchła Etna, mieszkańcy miasta mieli wyjść naprzeciw spływającej lawie z welonem Męczennicy, co zatrzymało strumienie rozżarzonej magmy. Wydarzenie to opisuje w Żywotach Świętych ksiądz Piotr Skarga: „Gdy obudził się groźny wulkan, grożąc zniszczeniem całej okolicy i płomienie jako rzeki szły do miasta (…), a kamienie wielkie jako kule ogniste wypadały, na ulice wyszła procesja, niosąc welon wydobyty z grobu św. Agaty, i wtedy potok wulkanicznej lawy zatrzymał się przed murami miasta”.

Odtąd św. Agata czczona jest jako patronka Katanii, a jej welon przechowuje się jako drogocenną relikwię. Ciało Świętej znajduje się w miejscowej katedrze.

Fiesta ze Świętą
Co roku w Katanii 3 lutego rozpoczyna się wielka, niezwykle barwna i trwająca kilka dni Festa di Sant’Agata – święto ku czci Agaty. W obrzędach mieszają się elementy chrześcijańskie i folklorystyczne. Kluczowymi miejscami uroczystości są trzy kościoły: katedra św. Agaty, gdzie znajdują się relikwie męczennicy, kościół Sant’Agata Carcere naprzeciw więzienia, w którym była przetrzymywana (we wnętrzu kościoła znajduje się kamień, na którym według tradycji są odciśnięte ślady świętej) oraz kościół Sant’Agata la Vetere, gdzie znajduje się sarkofag z jej ciałem.

Podczas pierwszego dnia obchodów święta ulicami miasta przechodzi uroczysta procesja ludzi niosących woskowe świece. Według tradycji ludowej świeca powinna być taka wysoka lub ciężka jak osoba prosząca Świętą o opiekę. W procesji uczestniczą największe autorytety kościelne, wojskowi i ludność cywilna. W orszaku biorą udział dwie XVII-wieczne karety, które dawniej należały do senatu rządzącego miastem oraz jedenaście candelore, czyli wielkich świec reprezentujących duże korporacje (grupy) lub ważne osoby. Często świece są specjalnie zdobione przez rzemieślników, pozłacane, udekorowane kolorowymi kwiatami i wstążkami. Dzień kończy się wielkim pokazem sztucznych ogni na Piazza Duomo.

Najbardziej ekscytujący jest dzień drugi. Wierni ubierają się w tradycyjny strój noszony przez mieszkańców Katanii w 1126 roku: długą koszulę do kostek, uszytą z białego płótna i przepasaną sznurem oraz czarny, aksamitny beret, do tego białe rękawiczki i białą chusteczkę w ręku. W tym dniu za pomocą trzech kluczy (będących w posiadaniu różnych osób) otwiera się żelazną kratkę do umiejscowionej w katedrze św. Agaty kapliczki z relikwiami Świętej. W tym czasie tłum wiernych oczekuje na pojawienie się złotego popiersia św. Agaty wykonanego przez XIII-wiecznych złotników. To wyrafinowane i precyzyjne dzieło zostało ozdobione srebrem i przykryte czerwonym aksamitem przypominającym śmierć męczeńską. Po uroczystej mszy odprawianej pod przewodnictwem arcybiskupa wyrusza uroczysta procesja ulicami miasta z relikwiami Świętej. Umieszcza się je w specjalnej szkatule osadzonej na okazałej wotywnej konstrukcji zwanej il fercolo. Procesja podąża aż do wejścia na górę ulicy San Giuliano, która jest najtrudniejszym odcinkiem trasy, a jej przejście jest symboliczną próbą odwagi dla mieszkańców. Panuje przesąd, że jej pokonanie wróży dobry rok, zaś poddanie się – zły. Procesja trwa aż do nocy, kiedy relikwiarz wraca do katedry. O ile dzień wcześniej obchodom towarzyszyły czerwone goździki, tak trzeciego dnia świętowania, we wspomnienie św. Agaty, dominują białe – symbol jej dziewictwa.

Uroczystym obchodom towarzyszą przygotowywane specjalnie na tę okazję słodycze. La Oliviette – marcepanowe, farbowane na zielono oliwki związane są z legendą, według której uciekająca przed wilkami św. Agata miała zatrzymać się na Piazza Pretorio, by odpocząć, gdy nagle obok niej wyrosło drzewko oliwne dające jej schronienie i owoce, by mogła się posilić. Cassateddi di Sant’Agata – „piersi św. Agaty” to upamiętniające jej męczeństwo okrągłe biszkoptowe ciastka, nasączone likierem i wypełnione serem ricotta, kawałkami czekolady i owoców kandyzowanych. Z góry oblane są białym lukrem i wykończone kandyzowaną wiśnią.

Atrakcje Katanii
Większość turystów rozpoczyna zwiedzanie Katanii od Piazza Duomo.

W centralnym punkcie placu stoi niewielka figurka słonia wykonana z ciemnej lawy. Mieszkańcy Katanii nazywają zwierzę Liotro albo po prostu Elefante (Słoń). Z rzeźbą wiąże się wiele legend, między innymi o Heliodorusie, czarowniku, który wyrzeźbił słonia, by móc na nim podróżować z Katanii do Konstantynopola. Na grzbiecie słonika znajduje się oryginalny egipski obelisk.

Również tutaj wznosi się katedra. Została zbudowana już w XI wieku, ale była niszczona przez trzęsienia ziemi i wybuchy Etny. Pierwotnie w tym miejscu znajdowały się rzymskie łaźnie. Nad katedrą góruje charakterystyczna kopuła. We wnętrzu szczególnie warta uwagi jest kaplica Świętej Agaty.

Katedra nie jest jedynym barokowym kościołem w mieście. W obrębie historycznego centrum jest ich kilkadziesiąt. Barokowe centrum Katanii zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Główna ulica Katanii to trzykilometrowa Via Etnea, która biegnie od starego portu przez Piazza Duomo, gdzie krzyżuje się z drugą główną ulicą miasta, Via Vittorio Emanuele, i dalej zmierza aż na przedmieścia, skąd dochodzi do stóp Etny. Została ona wybrukowana kawałkami lawy. Dolny odcinek ulicy jest zamknięty dla ruchu samochodowego, znajduje się tu wiele eleganckich sklepów.

Dość dobrze do czasów dzisiejszych zachował się amfiteatr rzymski, który w okresie największej świetności mógł pomieścić 15 tysięcy widzów oraz teatr rzymski z II wieku. Z XIII wieku pochodzi Castello Ursino, zamek wybudowany przez króla Sycylii, Fryderyka II. To jeden z najstarszych zachowanych w całości oryginalnych zabytków Katanii. Zamek przetrwał nawet trzęsienie ziemi w 1693 roku. Początkowo pełnił funkcje obronne, a gdy Katania straciła na znaczeniu, służył jako więzienie. Dziś mieści się w nim muzeum, w którym można oglądać m.in. freski z rzymskich katakumb, rzeźby antyczne, średniowieczne i renesansowe, porcelanę i militaria.

Niezwykłym i niezapomnianym miejscem, które należy koniecznie odwiedzić, są słynne Ogrody Belliniego. Wielki kompozytor Vincenzo Bellini, twórca słynnej opery La Norma, urodził się właśnie w Katanii.

Największą atrakcją pobytu w Katanii jest możliwość zorganizowania wycieczki na czynny wulkan. Etna sięga 3323 metrów n.p.m. Do stóp wulkanu dojeżdża się z Katanii miejskim autobusem, a podróż trwa niecałą godzinę. Cztery razy dłużej trwa wejście na szczyt (z przewodnikiem) – na jego zdobycie i powrót z góry należy przeznaczyć co najmniej osiem godzin. Po drodze można zobaczyć wiele kraterów, jaskiń i kanionów.

Agata wiosnę czyni
Wspomnienie św. Agaty, dziewicy i męczennicy, Kościół obchodzi 5 lutego. W polskiej tradycji ludowej w tym dniu święcono sól, chleb i wodę. Istniało przekonanie, że akcesoria te, a zwłaszcza sól, wrzucone do ognia tłumią go i powodują, że przestaje się rozprzestrzeniać. Wspomnienie o tym niegdyś powszechnym zwyczaju zachowało się między innymi w ludowych przysłowiach: „Gdzie święta Agata, bezpieczna tam chata” czy też „Sól świętej Agaty strzeże od ognia chaty”

W kulturze ludowej dzień św. Agaty uważany był też za pierwszą zapowiedź nadchodzącej wiosny. Wierzono, że w tym dniu jaskółki, które zimują, śpiąc w bagnach i błotach, opuszczają swoje kryjówki, a jeśli świeci słońce, jest to oznaka rychłego końca zimy.

Agata Rajwa
„Głos Ojca Pio” [86/2/2014]

Korzystałam z artykułów:
http://e-sycylia.pl/
http://katania.lovetotravel.pl/
http://turystyka.interia.pl/swiat/news/katania-miasto-u-stop-etny,1352917,3576
http://www.niedziela.pl/artykul/92325/nd/Katania-sw-Agaty
http://www.katolik.pl/sol-sw--agaty,1390,416,cz.html
http://www.cattedralecatania.it/